Tegenwoordig is de kroonkurk een vanzelfsprekend product. Een simpele dop voor op een fles die zorgt dat er geen lucht bij de drank in de fles komt. Een dikke eeuw geleden bestond dat echter nog niet en was er helemaal geen luchtdichte sluiting voor flessen beschikbaar. Het gevolg was dat koolzuur snel uit de drank verdween waardoor deze maar kort houdbaar was, ook als de fles niet open was geweest. Dat heeft heel wat uitvinders geïnspireerd om te zoeken naar betere afdichtingen. In 1892 zou er iemand met de juiste oplossing komen. Zijn naam was William Painter en hij had een opmerkelijke levensgeschiedenis.

Problemen met kurken

Lange tijd was de kurk de meest gangbare sluiting voor flessen. Deze gebruiken wij nog steeds voor wijnflessen, dus zo'n slechte keus was het niet. Het voordeel van kurk is dat het elastisch materiaal is. Daardoor kan deze ferm in de flessenhals worden geduwd, waarna hij deze goed opvult en nog maar zeer weinig lucht doorlaat.

Voor flessen met koolzuurhoudende dranken gaf de kurk echter problemen. Zelfs dat kleine beetje lucht was al genoeg om het koolzuur voortijdig te laten verdwijnen uit dranken waar dat in zat als bier, champagne en later ook limonade. Tevens hadden champagneflessen in de 19de eeuw nog wel eens de neiging zichzelf spontaan te ontkurken, wat niet alleen een hoop poetswerk geeft, maar ook jammer is van zo'n dure drank.

De eerste oplossing van Alfred Bernardin

De Frans/Amerikaanse wijnimporteur Alfred Louis Bernardin (1845-1916) werd niet blij van verspilde champagne. Daarom kwam hij in 1880 als eerste met een kansrijk ontwerp dat de problemen moest helpen voorkomen. Hij bedacht een metalen draadwerkje dat om de kurk heen kwam en bijeen werd gehouden door een metalen strip rond de flessenhals. Het is een sluiting die vooral bij wijn en champagne nog steeds wel wordt gebruikt.

De uitvinding van Bernardin werd dan ook goed ontvangen. In 1881 opende hij zijn eigen bedrijf voor de productie van deze kurken.

De opkomst van soda pop

Vanaf de jaren ’80 van de 19de eeuw kwamen in flesjes verkochte frisdrank, doorgaans soda pop genoemd, op de markt en werden populair. In eerste instantie in de Verenigde Staten, maar al snel ook elders. Hierdoor werd het voor fabrikanten een dringende aangelegenheid een afsluiting te vinden die het koolzuur, de prik dus, in de fles hield. Bovendien was ook bij soda pop de uit zichzelf losspringende kurk een probleem.

De kurken van Bernardin werkten niet goed voor deze priklimonade en was ook voor bierflesjes minder. Er moest dan ook echt een andere oplossing komen.

Een moeizame zoektocht naar een betere dop 

Vele uitvinders namen de uitdaging aan en probeerden een perfecte afsluiting voor de flesjes te vinden. Niet in de laatste plaats omdat het wel duidelijk was dat de uitvinder van zo'n superdop goed geld zou verdienen. Wereldwijd werden er honderden mogelijkheden geproduceerd, waarbij kurk een veelgebruikt materiaal bleef. Alleen al in de Verenigde Staten waren er tegen 1890 al zo’n 150 patenten afgegeven.  

Helaas voor alle octrooigerechtigden was hun sluiting onvoldoende. Er bleven uiteenlopende problemen: het afsluitsysteem was te ingewikkeld, de dop weerstond de druk van het koolzuur niet of de dop lekte. Metalen doppen deden de drank vaak naar metaal smaken. Het bleek een hardnekkiger probleem dan gedacht, maar uiteindelijk wist er toch iemand een oplossing.

William Painter

Lange tijd leek William Painter (1832-1906) alles behalve de aangewezen persoon om een probleem op te lossen, welk probleem dan ook. Hij was een Amerikaan van Ierse afkomst die er maar wat op los leefde en aan lager wal was geraakt. Op een dag kwam hij echter de herboren christen Alice tegen die hem bijna letterlijk uit de goot trok. Ze leerde hem doelgericht en commercieel te denken en in 1880 trouwde het stel. Painter was toen al 48 jaar.

Na zijn huwelijk veranderde Painter in een bezeten uitvinder. Alsof hij zijn verloren tijd wilde inhalen, bedacht hij het ene na het andere product. Tien jaar later bezat hij al 85 patenten. Veel van deze uitvindingen bleken commercieel gezien echter niet zo’n succes, al zaten er leuke dingen bij.

Zo bedacht hij een 'koppensneller' voor gekookte eieren en een condoomspoeler. Heel speciaal was een treinzitje waardoor de passagier bij een botsing in de tegengestelde richting werd gezwaaid, mits hij/zij daarvoor al in de juiste richting zat.

Gelukkig bedacht hij ook een aantal goedlopende producten. Hij kwam onder meer met een zachte rubberen klep voor pompinstallaties die werden gebruikt bij het leegpompen van beerputten en latrines.  Een zeer nuttige uitvinding in relatie tot de vele giftige dampen die hierbij vrijkwamen.

De rubberen afsluiter

Door zijn onderzoek naar beerputten raakte Painter op het spoor van producten die bepaalde gassen of dampen binnen tegen wisten te houden. Zo ontwierp hij in 1885 een eerste flessenafsluiter, die aanhaakte op zijn ervaring met rubber. Het betrof een rubberen schijfje dat ter afsluiting in de flessenhals moest worden gedrukt.

Dit product werkte redelijk en sloeg aan. Samen met een vennoot wist Painter er zelfs een fabriek voor te openen in Groot-Brittannië.

De uitvinding van de kroonkurk

De rubberen flessenhals was evengoed niet ideaal en dat feit zat Painter erg dwars. Jarenlang bleef hij doorpuzzelen op een manier om flessen wél  luchtdicht af te sluiten. Dat leverde tal van ontwerpen op, maar nooit het gouden idee. Veel van zijn ontwerpen waren overigens varianten op de kurk van Bernardin, waarbij de afsluiting dus op de kurk zelf zat. Het idee voor de kroonkurk zat wel al tussen al zijn vindingen, maar de dop gaf nog een metaalsmaak af en sloot niet optimaal af. 

Misschien had Painter te hard gewerkt, want uiteindelijk was er een vakantie voor nodig om de doorbraak te bewerkstelligen. Toen hij in de zomer van 1891 samen met zijn familie de stad uit was, bedacht hij hoe de problemen met de kroonkurk op te lossen.

Om de metaalsmaak tegen te gaan bevestigde hij een kussentje van kurk in de dop. Daarover bracht hij nog een laagje papier aan om ieder contact met de dop te vermijden. 

Daarnaast ontdekte hij dat een sluiting voor een optimale werking precies 21 inknijpingen moet hebben. Bij iedere inknijping meer of minder sluit de dop al niet meer stevig genoeg af. Bij 21 tandjes sluit hij perfect af. Dit bleek een gulden wet die tot op de dag van vandaag niet is weerlegd.

In 1892 kreeg William Painter het patent. Hij noemde zijn uitvinding 'kroonkurk' omdat de dop door de gekartelde rand op een kroon leek. Hij was toen 60 jaar.

De kroonkurk aan de man brengen

Zoals gebruikelijk was de uitvinder financieel niet binnen met de uitvinding op zich. Al was de fabricage in het geval van de kroonkurk geen breinbreker. Het was een product dat in principe gemakkelijk en goedkoop kon worden vervaardigd.

Er waren niettemin twee problemen om te overwinnen:

• Er bestonden destijds bepaald geen uniforme afspraken voor de productie van flessen waardoor deze, en daarmee ook flessenhalzen, in alle soorten en maten voorkwamen. Daarom meenden fabrikanten dat er bij iedere flessenhals een eigen dop hoorde en waren ze niet geneigd de kroonkurk zomaar over te nemen en hun productieproces erop aan te passen.
• De kroonkurk sloot het flesje zo goed af dat het maar moeilijk weer te openen was. Een probleem dat als eerste en snel moest worden opgelost, want anders zouden de mensen thuis de kroonkurk niet bepaald omarmen.

De uitvinding van de flessenopener

Gelukkig was het doen van nog een uitvinding geen probleem voor William Painter. In 1894 had hij de oplossing alweer gevonden in de vorm van een flesopener. Een vrij simpel hulpmiddel in de vorm van een minihefboom die zijn taak uitstekend verricht.

Typisch genoeg was het opnieuw Alfred Bernardin die kort daarvoor een patent had gekregen op een vergelijkbare uitvinding, behalve dat bij hem de flessenopener aan de tafel vast zat.

Uiteindelijk hebben de overeenkomsten tussen de uitvindingen van Painter en Bernardin nog wel vragen opgeroepen over wie er als ware uitvinder van de kroonkurk en flesopener moest worden aangewezen. Uiteindelijk waren de producten van Painter echter duidelijk gebruiksvriendelijker en succesvoller. 

Een machine om kroonkurken te plaatsen

Nu zat Painter nog met onwillige fabrikanten die opzagen tegen de aanpassingen die ze moesten maken aan hun machines om hun flessen van kroonkurken te voorzien in plaats van de reeds bestaande doppen. Om hun tegemoet te komen ontwierp hij in 1898 zelf een machine met voetbediening die 24 flessen per minuut van een kroonkurk kon voorzien.

In 1902 had hij dit apparaat al zozeer verbeterd dat het 60 tot 100 flessen per minuut aankon. Iets dat destijds een wonderlijk schouwspel moet zijn geweest, aangezien de lopende band nog moest worden uitgevonden. Painters machine was dus eigenlijk een soort voorloper hiervan. Het plan slaagde dan ook en de verkoop van zowel de machine als de bijbehorende kroonkurken nam een vlucht.

Een reclamestunt

Toch bleven er nog veel bierbrouwers en bottelaars twijfelen omdat zij ook het productieproces van hun flessen behoorlijk moesten aanpassen als ze op de kroonkurk wilden overstappen. 

Om hen ook te overtuigen bedacht Painter een stunt. Hij liet een vracht bierkratten naar Zuid-Amerika verschepen en daarna weer terug. Daarna konden de heren brouwers zich er zelf van verzekeren dat hun product gedurende deze lange reis niets aan kwaliteit had ingeboet. De mannen stonden paf.

Hierna werd de kroonkurk de standaardsluiting in de bierbrouwerij en bottelindustrie. Painter was op dat moment 70 jaar. 

Succes

Vier jaar later, in 1906, kwam William Painter te overlijden. Hij liet echter een erfenis na van bedrijven over de hele wereld die kroonkurken sloegen. Painters Crown Cork Company is nog steeds marktleider. Tegenwoordig slaat het bedrijf zo’n vijftig miljard kroonkurken per jaar. Gelukkig hebben William en Alice Painter nooit gedacht dat het te laat was.