Feeststad New Orleans rond 1900

Bakermat van de jazzmuziek

Rond de eeuwwisseling van 1900 was New Orleans dankzij een multiculturele bevolking een stad geworden met een unieke en alom aanwezige muziekcultuur. Deze had veel te danken aan andere nieuwe muzieksoorten als gospel en negro spirituals en bestond uit ragtime pianisten, opzwepende dansorkesten en marching bands die in de straten speelden. Hieruit kwam een geheel nieuwe vorm van muziek voort die liefhebbers over de hele wereld zou krijgen. Muziek die bekend kwam te staan als jazz


 

Kerstavond in New Orleans in 1884. (Bron: Wikimedia/ Frank Leslie's Illustrated Newspaper, January 3, 1885). Mensen bliezen op toeters, terwijl er ook vuurwerk werd afgestoken. De bedoeling was zoveel mogelijk lawaai te maken.

 

New Orleans

New Orleans is de grootste stad van de staat Louisiana in het zuiden van de Verenigde Staten en bestaat sinds 1718. Aanvankelijk was het ook de hoofdstad van Louisiana, maar die rol is in 1849 overgegaan op Baton Rouge. Dat New Orleans niet de meest gehaaste stad van de VS is blijkt uit zijn bijnaam The Big Easy (het grote gemak).  

New Orleans is ook een havenstad en werd in vroegere tijden omgeven door katoenplantages waar slaven werkte. Dit alles leidde tot een grote diversiteit van mensen die allemaal hun eigen cultuur meebrachten. Deze culturen zouden zich op een unieke manier met elkaar gaan vermengen.

In 1699 werd het carnaval in New Orleans geïntroduceerd, waar het goed wortel zou schieten. Vooral het Mardi Gras, de 'Vette Dinsdag' of 'Vastenavond', de laatste avond van overvloedig eten en drinken voordat op Aswoensdag een vastenperiode van 40 dagen begint, sloeg aan. Net als alles in New Orleans groeide dit feest uit tot iets enorms en speciaals, met heel eigen gebruiken en heel eigen muziek.  

 

Mardi Gras in 1898. Door huisillustrator Harpers Weekly  (Bron: Wikimedia/ Harpers Weekly 1898). Mensen kijken naar een carnavalsoptocht in Canal Street.

 

De opkomst van gospelmuziek

Al vanaf de 18de eeuw ontwikkelden de slaven die op de katoenplantages in het zuiden van de VS werkten hun eigen muzieksmaak. Daarbij werden vooral christelijke, op religieuze bijeenkomsten gezongen muzieksoorten als gospelmuziek en negro spirituals geliefd. Beide muzieksoorten zouden hun invloed doen gelden op de muziek scene in New Orleans.  

Het basisidee achter gospelmuziek was om traditionele christelijke hymnen eenvoudiger te maken, zodat analfabeten en andere mensen met weinig opleiding de teksten gemakkelijker konden onthouden en meezingen. Er zat dan ook veel herhaling in de nieuwe gezangen en de opzet van de tekst bestond vaak uit een call and response, een 'roep en antwoord'.

Het woord gospel duikt voor het eerst in geschreven vorm op in 1874, toen de (blanke) componist en zanger Philip Bliss (1838-1876) een liedboek publiceerde onder de titel Gospel Songs. A Choice Collection of Hymns and Tunes. Hiermee legde hij de basis voor de muzieksoort. Liedboeken van andere componisten volgden snel en een toenemend aantal gospelzangers en -zangeressen maakten naam. Dat was aanvankelijk dus niet speciaal gericht op Afro-Amerikanen, maar de nieuwe hymnes zouden erg populair worden op de plantages.

 

Links: Philip Bliss. Rechts: Ira D. Sankey, de populairste gospelzanger na 1874. Beide illustraties door Dwight L. Moody, een bekende evangelist uit de 19de eeuw.  (Bron:Wikimedia)

 

Negro spirituals

Verwant met de gospelmuziek maar wél speciaal voortkomend uit de cultuur rond Afro-Amerikaanse slaven waren de zogeheten negro spirituals. Hierin werden traditionele christelijke teksten gecombineerd met teksten over het harde bestaan als slaaf. Hoewel deze liederen aanvankelijk solo werden gezongen en ook vaak werden gebruikt als slaapliedjes, werden ze uiteindelijk toch vooral bekend als koorliederen. In 1867 werd de eerste collectie spirituals gepubliceerd met als titel Slave Songs of the United States.

De negro spirituals kwamen voort uit de samenkomst van muzikale tradities die de slaven hadden meegenomen uit Afrika enerzijds en hun massale overstap naar de christelijke religies van de Europese immigranten anderzijds. Hoewel dezelfde combinatie in andere gebieden niet hetzelfde effect had, sloeg het onder Amerikaanse slaven enorm aan.

De belangrijkste wegbereiders van de negro spiritual kwamen echter uit meer beleerde kringen. Dat waren namelijk de Fisk Jubilee Singers, een koor van studenten die verbonden waren aan de Fisk universiteit, lange tijd de enige universiteit in de VS voor zwarte studenten. De universiteit en het koor bestaan overigens nog steeds.

 

De Fisk Jubilee Singers in 1882 (Bron: Wikimedia/ Deep Roots Magazine)

 

Geschiedenis van de muziek in New Orleans

New Orleans, de stad waar zoveel culturen samenkwamen, had altijd al een sterke muziektraditie. Geleidelijk aan vermengden allerlei muziekstijlen die immigranten vanuit hun thuisland hadden meegenomen zich echter met inheemse genres en met de nieuwe muzieksoorten die onder de lokale slaven zo populair waren geworden. Zo ontmoette bijvoorbeeld Duitse marsmuziek de negro spiritual en de meer traditioneel Amerikaanse blues. De samensmelting van deze stijlen leidde tot het ontstaan van de specifieke muziekcultuur in de stad.

Het muzikale centrum van de stad was de uitgaanswijk Storyville, waar zich veel bordelen en danszalen bevonden. In bordelen en saloons speelden piansiten zogeheten ragtime en in de danszalen speelden grotere orkesten. De uitgaansgelegenheden in Storyville zouden ook een nieuwe dans voortbrengen, namelijk de foxtrot.

Ondertussen trokken de marching bands regelmatig door de straten van New Orleans. Deze hielden onderlinge battles, muzikale straatgevechten die moesten bepalen welke band het beste was. Meestal bepaalden de geluidsterkte en het meest meeslepende ritme wie er won. De term battle is tegenwoordig trouwens weer helemaal gangbaar onder rappers, die er ook een soort van rapgevecht mee aanduiden.

 

'Robinsons bands plays anything' - Cartoon over muziek op straat in Storyville uit 1890. Gepubliceerd op de voorpagina van The Mascot, een krant uit New Orleans(Bron: Wikimedia). De cartoon toont zowel mensen (en dieren) die de muziek geweldig vinden als personen die ontsteld zijn. Blijkbaar waren de plaatselijke bands dus wel controversieel.

 

De eerste jazz-orkesten

Bij de grotere orkesten ontstond een traditionele bezetting voor wat bekend zou worden als New Orleans jazz. Deze bestond uit de drie melodie-instrumenten -de cornet à pistons, de klarinet en de trombone- en uit een ritmesectie met tuba, banjo en slagwerk. Pas later kwam daar ook de piano en de meer flexibele contrabas bij. De cornet nam in de regel de bovenste stem op zich, waarna de trombone een soort ‘basso continuo’ aangaf. De klanken van de klarinet verbond deze twee. Men kende nog geen solo’s voor de instrumentalisten. Aan de ritmes was duidelijk te horen dat de eerste orkesten hun roots hadden in de marching bands.

Al snel ontwikkelde zich verschillen tussen blanke en zwarte orkesten. De zwarte musici trokken een bluesachtige kant op en lieten hun instrumenten veel meer spreken, jammeren en kuchen. Dit staat ookwel bekend als hot intonation. Dit onderscheidde zich duidelijk van de meer gepolijste, blanke orkesten die een kant opgingen die later bekend zou worden als dixieland.

Bekende jazzmuzikanten en orkesten waren onder meer:

  • 'Papa' Jack Laine. Een blanke bandleider die zelf slagwerk, althoorn en bas speelde. In 1888 richt hij zijn dansband Relliance op.
  • Piron-Williams-Orchestra. Een donkere jazzband uit New Orleans van negen man sterk.

 

Papa Jack Laine (op de voorgrond) met band in 1910. (Bron:Wikimedia)

 

Bronnen

  • Opitz P.J. - 'De kroniek van onze eeuw. 1900-1909.' Utrecht 1998
  • Wikipedia (nl.wikipedia.org) - 'New Orleans' / 'Mardi Gras (feest)' (geraadpleegd op 19-9-2018)
  • Wikipedia (en.wikipedia.org) - 'Gospel music' / 'Spiritual music' (geraadpleegd op 19-9-2018)
  • http://www.standaard.be/cnt/dmf20170228_02755241 - Waar komt Mardi Gras   eigenlijk vandaan? (geraadpleegd op 19-9-2018)

Deze pagina is gepubliceerd op 10 december 2011 en het laatst gewijzigd op 19 september 2018