Het concept 'Spelen' in de vorm van sportieve en soms ook culturele competities die voor publiek worden gehouden, is stokoud. Al sinds de vroege oudheid worden Spelen als evenementen of festival georganiseerd, waarvan sommigen nog steeds of weer bestaan. In de loop van de 19^de eeuw beleefden dergelijke publieksspelen zelfs een opvallende revival en kwamen er steeds meer bij. Op het moment dat de eerste moderne, internationale Olympische Spelen in 1896 van start gingen in Athene was dat dan ook eerder de feestelijke bekroning van een ontwikkeling die al langer gaande was, dan een totale nieuwigheid.

Wat bedoelen we met Spelen?

Het woord Spelen, in het Engels Games, is niet erg onderscheidend en kan meerdere dingen betekenen. Het werd en wordt echter ook gebruikt om een evenement mee aan te duiden waarbij competities in diverse onderdelen worden gehouden voor een grote groep toeschouwers. Vandaar dat het woord publieksspelen een goed synoniem kan zijn, al staat het niet in de Van Dale.

Om begripsverwarring te voorkomen zal op deze website het woord Spelen consequent met hoofdletter worden geschreven als er zo’n evenement mee wordt bedoeld, hoewel daar geen officiële regel voor bestaat. 

De competities die op Spelen worden gehouden zijn vaak van fysieke aard, maar niet altijd. Bij tal van evenementen waren er ook wedstrijden in denksporten als schaken en kaarten, muziek en dans of beeldende kunsten. Baron Pierre de Coubertin, grote man achter onze Olympische Spelen, won zelf bijvoorbeeld ooit een gouden medaille op het onderdeel 'essay schrijven'. Niet zelden gingen Spelen ook samen met grote tentoonstellingen.

Sommige Spelen zoals de Schotse Highland Games zijn expliciet van lokale folkloristische aard, andere zijn juist breed internationaal georiënteerd. Wat alle Spelen gemeen hebben is dat zowel deelnemers als toeschouwers in een feestelijke en broederlijke sfeer samenkomen, vaak begeleidt door muziek en al zeker voorzien van een hapje en een drankje. Daarmee kun je ze echt festivals of evenementen noemen.

De vroegste Spelen

De Olympische Spelen in Griekenland zijn de oudste bekende officiële Spelen, omdat er gegevens over zijn opgeschreven. Wat de oudste officieuze Spelen uit de geschiedenis zijn is, mede door het gebrek aan schriftelijke bronnen, niet met zekerheid te zeggen. Wel is een aantal kandidaten bekend.

Zo zijn er aanwijzingen voor mogelijke Spelen in Mesopotamië en waarschijnlijk hielden de Feniciërs al vroeg publieksspelen. Ook Hawaï heeft een zeer oude traditie met Spelen binnen het zogeheten Makahiki festival. Oeroud zijn in ieder geval de Tailteann Games die al sinds 632 v. Chr. in Ierland zijn gehouden, maar waarschijnlijk eerder al, mogelijk zelfs zo’n duizend jaar eerder. Deze Spelen waren lijkspelen ter ere van de overledenen, zoals veel andere Spelen in klassiek Europa ook waren.

De Olympische Spelen

De gewoonte van de Grieken alles vast te leggen in annalen maakt dat hun Olympische Spelen  als de eerste echte Spelen uit de geschiedenis tellen. De allereerste editie vond plaats in het jaar 776 v. Chr.. Hoewel in meervoud geschreven bestonden deze Spelen uit één enkele hardloopwedstrijd van één maal de lengte van het Olympisch stadion. Dat was zo’n 192 meter lang, waardoor deze wedstrijd een stadion werd genoemd. Een lange sprint dus, die ideaal zou zijn geweest voor Usain Bolt, maar destijds werd gewonnen door de Griek Coroebus. Die werd overigens net zo legendarisch onder zijn volksgenoten als zijn latere Jamaicaanse opvolger.

Deze Olympische Spelen waren het begin van een traditioneel vierjaarlijks evenement dat steeds meer programmaonderdelen kreeg en meer dan duizend jaar lang stand zou houden. De Grieken werden zo dol op Spelen, dat ze er al snel meer gingen organiseren. 

Spelen bij de oude Grieken

De Grieken geloofden sterk in het idee van een gezonde geest in een gezond lichaam. Binnen dat kader waren ze dol op sport en organiseerden ze ook allerlei Spelen. In principe waren er drie verschillende typen. In volgorde van belangrijkheid waren dat:

• Religieus getinte sportevenementen ter ere van een bepaalde god of godin.
• Lijkspelen, die werden georganiseerd ter nagedachtenis van een goede vriend of gesneuvelde held. Wij vinden dat wat te feestelijk voor de gelegenheid, maar in de oudheid zagen mensen hierin een waardige manier om mensen de laatste eer te bewijzen.
• Commerciële sportfestivals waar beroemde atleten hun roem uitbetaald kregen.

De religieuze Spelen stonden duidelijk het hoogst aangeschreven en gingen voor alle andere. Erg bekend waren bijvoorbeeld de Pan-Atheense Spelen die in Athene werden gehouden ter ere van de godin Athene. Nog beroemder waren de vier grootste Spelen die samen als de Panhelleense Spelen of kroonspelen werden aangeduid. Deze waren zodanig geprogrammeerd dat ze niet tegelijkertijd plaatsvonden en atleten aan alle vier mee konden doen. Het betrof:

• De Olympische Spelen ter ere van Zeus in Olympia, om de vier jaar.
• De Pythische Spelen ter ere van Apollo in Delphi, om de vier jaar.
• De Nemeïsche Spelen ter ere van Zeus in Nemea, om de twee jaar.
• De Ishtmische Spelen (ishtmos=landengte) ter ere van Poseidon in Korinthe, om de twee jaar.

Populaire programmaonderdelen waren atletiekonderdelen als hardlopen, speerwerpen, verspringen en hoogspringen, wagenrennen en pankration, een heftige vechtsport die boksen en worstelen combineerde.

Brood en Spelen bij de Romeinen

De Romeinen zouden zich lange tijd ook interesseren voor Spelen. Dat begon met de van de Grieken geadopteerde Olympische Spelen. Aangezien de Romeinen ook het Griekse pantheon hadden geadopteerd, was het overnemen van de Spelen een logische keuze.

In 67 n. Chr. zou keizer Nero zelf meedoen aan de Olympische wagenrennen. Aangezien hij de race omdat zijn concurrenten wel uitkeken een gestoorde dictator als hem te verslaan, won hij ondanks dat hij twee keer was gevallen. Dit taste de reputatie van eerlijke Spelen zozeer aan, dat de weg naar het einde werd ingezet. In 393 na Christus schafte de strenge katholieke keizer Theodosius I wel de Olympische Spelen af, aangezien hij van alle 'heidense' Griekse rituelen af wilde.  

Ondertussen begonnen de Romeinen hun eigen festivals te organiseren. Zo waren er bijvoorbeeld de wulpse Floralia voor de bloemengodin Flora. Vanzelfsprekend werden er ook in het Romeinse Rijk lijkspelen gehouden.

Vanuit deze lijkspelen groeiden de Romeinen toe naar een heel eigen soort van Spelen met gladiatoren in grote arena’s en wagenrennen in speciale stadions als het Circus Maximus waar 250.000 toeschouwers in pasten. Dit alles stond in het kader van het Romeinse adagium brood en spelen (panem et circenses), wat wilde zeggen dat machthebbers de gunst van mensen kunnen winnen en vasthouden als ze hen maar voedsel en vermaak bieden.

Middeleeuwse pauze?

Vaak worden de middeleeuwen weggezet als een tijdperk zonder Spelen omdat er nooit iets is georganiseerd dat op de klassieke Olympische Spelen leek. Het idee werd bovendien sterk ontmoedigd door strenge geestelijken, die niets van sport en spel moesten hebben.

Toch is het duidelijk dat men niet werkelijk alle Spelen de kop in wist te drukken. Zo kun je middeleeuwse riddertoernooien ook als een soort van Spelen zien. In principe voldoen ze aan de omschrijving: er waren verschillende spelonderdelen, het zag er veelal zwart van de toeschouwers, er was muzikale begeleiding en je kon er volop eten en drinken kopen. Omdat een ridder iets anders is dan een atleet en een steekgevecht iets anders dan een worstelpartij, kun je ook zeggen van niet.

Afgezien hiervan zijn er wel Spelen waarvan de oorsprong mogelijk in het hart van de middeleeuwen ligt, al weet men dat niet zeker. Zo stammen vroege versies van de Schotse Highland Games mogelijk al uit de 11^de eeuw, toen ze onderdeel uitmaakten van jaarlijkse clanbijeenkomsten. De Vikingen lijken nog eerder hun eigen Spelen te hebben gehad. Wedstrijden in hardlopen en boogschieten waren sowieso vrij populair in de middeleeuwen en op minder christelijk geïnspireerde plaatsen kon daar best een festival omheen worden gebouwd.

Hoe dan ook, de klassieke Olympische Spelen waren niet vergeten. In middeleeuwse literatuur werd er nog vaak aan gerefereerd en er zijn schilderijen rond het thema gemaakt.

Spelen tussen 1500 en 1850

Niet alleen de middeleeuwen maar ook de tijd daarna wordt gerekend tot het zogeheten Olympisch Interbellum, de periode tussen het einde van de klassieke Spelen in 393 en het begin van de moderne Spelen in 1896. Op die term valt echter het nodige af te dingen. Het woord interbellum betekent letterlijk 'tussen twee oorlogen' en lijkt daarmee ongepast, maar daarnaast was van een complete olympische afwezigheid geen sprake. Tussen 1500 en 1850 werden verschillende evenementen georganiseerds die min of meer waren geïnspireerd op de klassieke Olympische Spelen, zoals de onderstaande Spelen.

• De Gog Magog Games, 16^de en 17^de eeuw

Deze werden op de Gog Mahog heuvels buiten Cambridge gehouden, maar het is niet bekend sinds wanneer precies. In 1574 vaardigde de universiteit echter een edict uit dat studenten niet mee mochten doen aan deze verderfelijke Spelen, al zal dat op veel van hen weinig indruk hebben gemaakt. Nog voor 1620 ging men ook spreken van de Gog Magog Olympiks.

• De Cotswold Olympick Games, sinds 1612 met intervallen

Deze werden en worden in principe jaarlijks gehouden in Cipping Camden, een marktstadje in de Cotswold, een heuvelrug in Gloucestershire. Op de top van de heuvel ligt de locatie: een natuurlijk amfitheater. De eerste aflevering werd in 1612 georganiseerd door de plaatselijke advocaat en schrijver Robert Dover (1575/82- 1652) die in Cambridge had gestudeerd en bekend was met de Gog Magog Games. In latere jaren zakte de reputatie van deze Spelen tot een bedenkelijk niveau. Toch bestaan ze nog steeds, of liever gezegd weer, want ze hebben gedurende verschillende tijdsperiodes plaatsgevonden met grote intervallen daar tussenin.

• De Drehberg Olympische Spelen, tussen 1776-2003 met intervallen

Deze spelen waren opgericht door de verlichte Duitse vorst  hertog prins Leopold III Friedrich Franz von Anhalt-Dessau (1740-1817), vorst van het kleine Duitse vorstendom Anhalt-Dessau. Hij was al vroeg geïnteresseerd in archeologie, speciaal die van het oude Rome. Geïnspireerd op klassieke lijkspelen in Rome wilde hij zijn onderdanen ook laten genieten van sportwedstrijden en hun de kans bieden op lichamelijke oefening. Zelf was de hertog een grote sportieve man.

Op een heuvel tussen Dessau en Worlitz liet hij een complex bouwen, de Drehberg, waar hij behalve een aantal faciliteiten voor dans en hardloopwedstrijden ook zijn eigen grafkelder liet verwezenlijken. Dat wil zeggen, voor hem én zijn vrouw prinses Louise, die nauw betrokken was bij de organisatie. Op deze Spelen vonden dan ook hardloopwedstrijden voor vrouwen plaats evenals handwerkactiviteiten.

• De moderne Highland Games, sinds 1781

Na een Schotse opstand in 1745 werden de Highland Games samen met andere Schotse gebruiken door de Britse regering bij wet verboden. In 1781 werd dat verbod weer opgeheven en begonnen ze in het plaatsje Falkirk aan een tweede leven. Daarbij kregen ze rond 1850 een geheel nieuwe, modernere opzet onder leiding van niemand minder dan Sir Walter Scott (1771-1832), de beroemde schrijver. Ondertussen verspreiden de Spelen zich met Schotse immigranten naar andere delen van de wereld, zoals de VS en Australië en werden ze meer dan waar ook populair in Canada.   

• De Münchener Oktoberfeesten, sinds 1810

Beieren werd in 1806 een zelfstandig koninkrijk met de voormalig keurvorst Maximiliaan als koning en München als hoofdstad. Het jonge koninkrijk moest echter nog een eigen identiteit ontwikkelen. Daarom werd in 1810 de bruiloft van kroonprins Lodewijk uitgebreid gevierd met een tiendaags festival in oktober, met als hoogtepunt een paardenrace. Dat werd behalve met muziek en dans natuurlijk volop opgeluisterd met eten en drinken, want we zijn wel in München. Hierna wilden mensen de oktoberfeesten graag behouden.

Aangezien Beieren wel een agrarische opleving kon gebruiken, besloot men tot een gulden combinatie: de paardenraces werden voortaan gecombineerd met een landbouwtentoonstelling en een veemarkt. Vanaf 1815 werd ook het aantal sportieve activiteiten uitgebreid met onderdelen als hardlopen, zaklopen en boomklimmen voor schooljongens. Nog tot ver in de 19^de eeuw bleef het principe achter de oktoberfeesten ongewijzigd. Ergens heeft het zichzelf echter omgevormd tot een folkloristisch Duits bierfeest.

• De Olympische Spelen van Ramloesa in 1834 en 1836

In 1809 raakte Zweden buurland Finland kwijt aan de Russen. Daardoor ging men op zoek naar meer 'militaire kracht' voor de natie. Olympische Spelen werden gezien als een goede manier om de oorlogsbereidheid onder jongens te vergroten. Er werd een Olympische Club opgericht die de Spelen in Zweden moesten doen herleven. Als locatie koos men de paardenrenbaan van Ramloesa, een voorstad van Helsingborg. Uiteindelijk werden deze Spelen alleen in 1834 en 1836 georganiseerd, maar ze geven wel aan hoezeer het idee op sommige plaatsen wortel begon te schieten.

Nieuwe Spelen tussen 1850-1896

De Spelen die voor 1850 werden georganiseerd maakten naam. Ondertussen deden andere ontwikkelingen de interesse voor het organiseren van Spelen verder toenemen.

Zo was de 19^de eeuw rijk aan spectaculaire archeologische opgravingen, waaronder die van het Olympia complex in Griekenland. Dat deed de interesse voor de klassieke oudheid in bredere zin toenemen en die voor de Olympische Spelen in het bijzonder. Ondertussen kreeg het idee van lichamelijke opvoeding, vooral voor jongens uit de hogere klassen, steeds meer aanhangers en raakten sport en spel uit de christelijke verdomhoek.

Lees meer over de groeiende belangstelling voor sport en spel in de 19de eeuw in het artikel Vernieuwingen sport en spel na 1850.

Door deze ontwikkelingen werd in de tweede helft van de eeuw een toenemend aantal evenementen georganiseerd die duidelijk als voorloper van de Olympische Spelen uit 1896 kunnen worden gezien. Deze vonden echter vooral plaats in de twee sportbakermatten Engeland en Griekenland.

Spelen in Groot-Brittannië vanaf 1850

De Britten waren altijd al een sportief ingesteld volk. Waarom dat zo is, zal wel nooit helemaal worden opgehelderd. Toen tijdens de 19de eeuw zowel de industriële revolutie als de kolonisatie van het Britse Rijk grootste vormen aannamen, groeide de belangstelling voor lichaamsoefening er alleen maar verder. Hoewel er nog lang geen consensus over was, werd gezondheid door beweging in toenemende mate een issue, zowel voor arbeiders als voor rijkere jongens die in de tropen wilden dienen.

Binnen dat kader werden er vanaf 1850 verschillende nieuwe Games georganiseerd. Officieel waren deze geïnspireerd op de klassieke Olympische Spelen, maar men kan zich afvragen in hoeverre andere Anglicaanse voorbeelden als de Tailteann Games, de Cotswald Games en de Highland Games ook van invloed waren.

Grote initiator achter deze ontwikkelingen was in ieder geval de Brit William Penny Brookes (1809-1895). Hij was huisarts in het plaatsje Much Wenlock in het graafschap Shropshire en een fervent voorstander van volksopvoeding (hij opende ook een leeszaal voor arbeiders en boeren). Het klassieke idee van een gezonde geest in een gezond lichaam was hem bovendien uit het hart gegrepen. Daarbij zag hij lichamelijke opvoeding als een ideale mogelijkheid om arbeiders te ontwikkelen, wat niet gebruikelijk was voor zijn tijd. Men zag sport vooral als iets voor de elitaire mannen, waar arbeiders zich niet tussen hoorden te begeven 

Net als de meeste volksopvoeders wilde Brookes zijn ideeën niettemin in de praktijk brengen. Daarom besloot hij een eigen versie van de Olympische Spelen op te zetten in zijn woonplaats. Dat werden de Wenlock Olympian Games.

De Wenlock Olympian Games

De eerste door Brookes georganiseerde editie van de Wenlock Olympian Games vond precies in 1850 plaats. Ze bestonden uit een mix van traditionele volksspellen en atletiek en er waren competities in voetbal, cricket en ringwerpen. De winnaars kregen geldprijzen, want arbeiders hadden waarschijnlijk weinig interesse in medailles of bekers. Daar konden ze  de kosten van hun deelname namelijk niet mee betalen. 

Ondanks de ludieke onderdelen, maakten De Wenlock Games snel naam als interessant sportevenement. Al in 1852 verschenen de hardlooponderdelen op de kalender van de atletiekbond en kon de organisatie betere atleten van verder weg aantrekken. Die beloofden natuurlijk wel alle prijzen wegkapen, waardoor men besloot aparte onderdelen voor de lokale bevolking op het programma te zetten.

Daardoor werden deze Spelen in toenemende mate een combinatie van sportieve activiteiten op hoog niveau en folkloristische onderdelen als ringsteken te paard, kruiwagenraces en een varkensjacht. Al maakte dat in populariteit bij het publiek weinig uit, men zag beiden even graag. 

Hoewel in veel opzichten een groot succes, kregen de Wenlock Games ook veel kritiek, vooral vanuit religieuze hoek. De deelname van mannen uit alle standen, ook arbeiders werd niet gewaardeerd. Niet iedereen geloofde in het idee van volksopvoeders dat deelname een beschavende invloed zou hebben. Men vreesde juist dat het arbeiders zou aanzetten tot dronkenschap, ontucht, losbandigheid en luiheid. 

De meeste kritiek betrof echter de geldprijzen, die niet strookten met het amateurideaal dat atletiekunies in die tijd uitdroegen. Sport bedreef je uit liefde bedreven worden, niet voor het gewin. Dat klinkt mooi, maar in feite was het een manier om lagere klassen uit te sluiten, want die konden niet serieus meedoen als ze geen financiële compensatie kregen. Zonder dat konden ze zich lidmaatschappen, trainingsfaciliteiten, materiaal of tenues niet veroorloven.

Al met al zijn er veel pogingen ondernomen de Wenlock Olympian Games te boycotten. Brookes heeft daar veel mee geschipperd, waarbij hij soms toegaf aan de eisen van anderen, er soms dwars tegenin ging en soms creatieve oplossingen vond. Uiteindelijk won hij echter steeds en werden zijn Spelen vanaf 1850 bijna ieder jaar georganiseerd en bestaan ze nog steeds

Een succes dat ook te maken heeft met de entourage van deze Spelen, aangezien er al vroeg feestelijke medailleceremonies waren en deelnemers bij belangrijke onderdelen achter een brassband en vlaggendragers het veld opliepen.

Navolging in Engeland

Behalve kritiek kregen de succesvolle Wenlock Games ook navolgers in Engeland. Dat gebeurde in eerste instantie op mede-initiatief van Brookes zelf. In de jaren '60 kwam er een regionale variant met de Shropshire Olympics Games (SOG) die in 1861, 62 en 64 gehouden werden.

In 1862 vond ook de eerste editie plaats van de Liverpudlian Olympics die tot en met 1867 jaarlijks werden georganiseerd, maar daarna ten onder gingen aan geldgebrek. Grote initiator hierachter was gymnastiekleraar en atletiekpromotor John Hulley (1832-1875). Dit was een elitaire antwoord op de Wenlock Games: winnaars kregen alleen medailles en er waren geen deelnemers uit lagere klassen. Tevens was de politie nauw betrokken bij de organisatie.

De Morpeth Olympic Games (MOP), die in 1873 van start gingen, waren een langer leven beschoren. Ze waren opgezet door wielrenner en worstelaar Edward Dobson en werden gehouden in het plaatsje Morpeth, de hoofdstad van Northumberland. Deze Spelen waren, tegen alle idealen in, expliciet bedoeld voor professionals die er mooie geldprijzen konden winnen. Dat het publiek daar niet zo mee zat als de Britse elite, die de MOP uiteraard verafschuwden, bleek uit de groeiende populariteit van dit evenement waar in 1890 wel 17.000 toeschouwers op afkwamen. Deze Spelen zouden pas in 1958 hun laatste editie beleven.

Het eerste nationale olympische comité

John Hulley en William Penny Brookes, die elkaar goed kenden, besloten halverwege de jaren '60 van de 19de eeuw dat een verdere stap genomen kon worden. Samen met de geëmigreerde Duitser Ernst Georg Ravenstein (Ernest George) van de German Gymnastics Society in Londen, richten zij de National Olympic Association (NOA) op. De bedoeling was om te fungeren als een unie voor sporten als atletiek, gymnastiek, watersport, zwemmen en cricket én om nationale Spelen in Engeland te organiseren.  

In 1866 vonden de NOA Olympische Spelen voor het eerst plaats in het Crystal Palace. Meer dan 200 atleten en 10.000 toeschouwers kwamen erop af. Op het programma stonden competities in schermen, worstelen, boksen en gymnastiek. Er waren alleen medailles om te winnen, want er mochten uitsluitend amateurs deelnemen. Daar stond tegenover dat deze Spelen openstonden voor deelnemers uit alle lagen van de bevolking, zolang ze maar nooit waren betaald voor hun sport.

Een compromis dus, maar voor velen niet goed genoeg. Er werd zelfs een tegenorganisatie opgericht met de Amateur Athletic Club (AAC). Deze verdedigden het idee dat sport het exclusieve recht was van jongens op private kostscholen en de universiteiten van Oxford n Cambridge en verboden hun leden deelname aan activiteiten van de NAO. Dit had zoveel invloed dat de NOA Spelen in 1868 nog maar weinig deelnemers had.

In 1880 werd de Amateur Athletic Association (AAA) opgericht door drie mannen uit Oxford. Daarmee werd dit de oudste nationale sportbond ter wereld, maar een bijzonder elitaire aangelegenheid was het wel. In 1883 werd bepaald dat leden die deelnamen aan activiteiten die niet door de bond waren goedgekeurd niet meer mochten deelnemen aan eigen activiteiten of deel uitmaken van eigen clubs. Dit betekende het einde voor de NOA.

De Zappas Olympische Spelen in Griekenland

In 1833 schrijft de Griekse romanticus Panagiotis Soutsos (1806-1863) het gedicht Dialoog van de doden waarin hij het vreedzame en glorieuze karakter van de klassieke Olympische Spelen beschrijft en min of meer oproept de Spelen in Griekenland te laten herleven. Hierna blijft hij zich voor dat idee beijveren.

In 1858 wordt er tenslotte een organisatiecomité opgericht waar zowel Panagiotis als zijn broer Alexandros Soutsos deel van uitmaken. Een ander belangrijk lid was de steenrijke Griekse zakenman Evangelos Zappas (1800-1865) die bevriend was met Soutsos. Hij nam een groot deel van de financiering op zich en richtte daartoe een speciaal Olympisch trustfonds op.

De bedoeling was sportieve Spelen te organiseren in combinatie met een nationale expositie voor agrarische en industriële producten. Dat niet in de laatste plaats ten gunste van de verkoop van Zappas eigen producten.

De eerste Zappas Olympische Spelen

Op 25 november 1859 gingen de eerste Zappas Olympische Spelen, zoals ze kwamen te heten, van start in Athene. Het programma bestond uit een aantal atletiekonderdelen, worstelen, klimmen in een ingevette mast en askoliasmos (atleten moeten hun evenwicht zien te bewaren op een ingevette en met vloeistof gevulde dierenhuid). De bedoeling was dat het een internationale wedstrijd zou worden, maar alleen deelnemers van Griekse afkomst schreven zich in.

Griekenland bestond nog maar sinds 1832 als onafhankelijke natie, waardoor deze Spelen het eerste massale evenement in de nog jonge Griekse geschiedenis was. Daardoor hadden de Grieken er veel belangstelling voor, maar helaas bleek de organisatie door onervarenheid verre van feilloos. Veel toeschouwers konden niets zien, spelregels waren vaak onduidelijk en het novemberweer was ook niet ideaal.

Uiteindelijk waren deze Spelen meer spel dan sport en trokken ze vooral gelegenheidsatleten die op het prijzengeld afkwamen. Die waren wel, net als bij de Wenlock Games, afkomstig uit alle sociale klassen. De organisatie had nauw contact gehad met William Penny Brookes en ondersteunde zijn filosofie.

Volgende edities

De jaren na deze eerste editie kenden veel onrust. De Griekse Koning Otto (een fervent voorstander) moest aftreden en zowel de broers Soutsos als Evangelos Zappas kwamen te overlijden. Die laatste liet echter een enorme erfenis achter die hij gebruikt wilde zien voor de grote droom: het vierjaarlijks organiseren van de Olympische Spelen in Athene.

Dat zorgde ervoor dat in 1870 dan toch de tweede editie van de Zappas Olympische Spelen werden georganiseerd. Er waren nu ook wedstrijden in kunstonderdelen. Hoewel de Spelen toch weer in november werden gehouden en er door slecht weer een aantal onderdelen werden geannuleerd, was de organisatie van deze editie beter en succesvoller dan de vorige.

In 1873 werd er begonnen met de bouw van een groot sportcomplex, het Zappeion, waar toekomstige onderdelen van de Spelen zouden worden gehouden. Dat was nog lang niet af toen in 1875 de derde Zappas Spelen van start gingen. Dit in combinatie met een expositie die groter was dan enige ooit in Griekenland gehouden. Toch was de organisatie weer rommelig en kwam er de nodige kritiek op. De competities in kunst en muziek waren nog het meest succesvol, waardoor deze Spelen de geschiedenis ingingen als de 'Theater-Spelen'.

Het lukte niet om de Spelen iedere vier jaar te houden, al bleven de Grieken daarnaar streven. In 1888, het jaar waarin het Zappeion eindelijk afkwam, werd de vierde en zoals later zou blijken laatste editie van de Zappas Olympische Spelen geopend. Het geld dat nog resteerde in het trustfonds zou hierna worden overgedragen aan het IC dat de eerste moderne Spelen in 1896 ging organiseren.

Invloeden op de moderne Olympische Spelen

Hoewel het concept achter 'Spelen' dus stokoud is en mensen die het zich konden permitteren steeds weer manieren hebben gezocht om publieksspelen te organiseren, nemen de zaken in de 19^de eeuw duidelijk een vlucht. Tegen het einde van de eeuw zou dat culmineren in de organisatie van de eerste moderne Olympische Spelen in Athene in 1896. Mensen wisten het destijds nog niet, de Olympische Spelen zouden opnieuw uitgroeien tot het grootste en belangrijkste sportevenement van allemaal. 

Momenteel bestaat het beeld dat de Franse Baron Pierre de Coubertin (1863-1937) het idee volledig zelf heeft bedacht, geïnspireerd op weinig anders dan de klassieke Olympische Spelen en zonder veel voorgeschiedenis. Dat beeld klopt duidelijk niet. De Coubertin was bijvoorbeeld goed bekend met William Penny Brookes, wisselde brieven met hem uit en is zelfs een keer bij de Wenlock Games op bezoek geweest.

In feite kun je zelfs zeggen dat Brookes, in de laatste decennia van de eeuw al op hoge leeftijd, het stokje van belangrijkste olympische promotor expliciet aan de nog jonge Franse baron heeft doorgegeven. Die dat overigens wel met verve op zich heeft genomen, daar niet van.

Dat De Coubertin en het International Comité dat de Olympische Spelen in Athene organiseerde ook bekend waren met de Zappas Spelen is haast te vanzelfsprekend om te benadrukken. Tenslotte bezaten ze een deel van Zappas erfenis, gebruikten ze dezelfde locaties en waren de Grieken zelf nauw betrokken bij de organisatie van de nieuwe Spelen. Er werd dus zoveel als mogelijk voortgebouwd op de ervaring die men had opgedaan met de Zappas Spelen.

Daar komt bij dat de eerste editie van de Olympische Spelen nog lang niet waren wat ze nu zijn en absoluut niet dezelfde internationale aantrekkingskracht hadden. Er deden atleten mee uit maximaal 14 landen (het is niet van alle ingeschreven atleten zeker dat ze ook aan de start zijn verschenen). Het Griekse publiek kwam wel in grote getale kijken.

Daarmee waren deze Olympische Spelen wel groter, internationaler en succesvoller dan alle andere Spelen tot dusver, maar was het evengoed nog maar een beperkte eersteling. Een nieuwe sprong vooruit binnen een zich toch al voortschrijdende ontwikkeling in plaats van een kersvers idee. De belofte zou uiteindelijk volledig waar worden gemaakt, maar het zou nog een halve eeuw duren voor dat definitief duidelijk werd.

Lees hier meer over de Olympische Spelen van 1896 in Athene

Lees hier meer over de Olympische Spelen van 1900 in Parijs