Uitvinding van het koffiefilter

Mellita Benz en het heldere kopje koffie 

Tegenwoordig is het koffiefilter een volledig ingeburgerd product, tenminste in de westerse wereld. dat wil zeggen, voor zover het niet alweer achter Niemand staat er nog bij stil dat het nog maar een dikke eeuw bestaat. Wat al helemaal niet algemeen bekend is, is het feit dat de Duitse Melitta Bentz-Liebscher en haar gezinsleden een groot doorzettingsvermogen aan de dag moesten leggen om het koffiefilter op de markt te krijgen en te houden. Uiteindelijk zou echter blijken dat ze daar niet alleen de goede smaak maar ook de volksgezondheid een grote dienst mee heeft bewezen.

Alphonse Mucha - Koffie aroma. Aquarel. Vermoedelijk rond 1910

Koffie drinken zonder filter

Tot na de eeuwwisseling 1900 werd koffie nog gezet op een manier dat het koffiedik in het kopje achterbleef. Zoals dat nu nog gebeurd in bijvoorbeeld Turkije of sommige andere landen rond de Middellandse Zee. Dat was misschien interessant voor waarzegsters die graag de toekomst mochten voorspellen aan de hand van het koffiedik, maar toch was lang niet iedereen op deze drab in zijn of haar kopje koffie gesteld.

Melitta Bentz en haar eerste filter

Melitta Bentz-Liebscher (1873-1950), huisvrouw te Dresden, was zo’n persoon die het niet erg had op koffiedik. Tijdens een zondagse 'Kaffeeklatsch' met haar vriendinnen besefte ze dat ze er genoeg van had. Ze besloot een soort zeefje te maken waarmee ze de drab uit haar kopje kon houden.

Ze koos een conservenblikje en prikte daar gaatjes in. De bodem belegde ze met een stuk vloeipapier van haar kinderen. Hierdoor goot ze de koffie op. Omdat vloeipapier toch nog vrij dik is, ging dat maar traag. Niettemin waren Melitta en haar vriendinnen enthousiast over de koffie die het opleverde.

Wilhelm Shreuer - KaffeeKränzchen. Datum onbekend, waarschijnlijk rond 1900

Uitwerking van het ontwerp

Na de ervaringen tijdens het koffiekransje, besloten Melitta en haar echtgenoot Hugo Bentz om het idee van het filter nader uit te werken. Samen gingen ze op zoek naar beter geschikt papier. Dat werd zogeheten filtreerpapier, een semidoorlatende papiersoort die ook in de chemie werd gebruikt.

Vervolgens ontwierp ze samen met een tingieter een speciaal kannetje van messing dat als filterhouder kon dienen. Dit was 13 cm hoog en had een "gewelfde bodem met schuin gerichte doorloopgaten" zoals later in het octrooi kwam te staan.

Een patent voor een vrouw

Op 8 juli 1908 kreeg Melitta Bentz het patent op het koffiefilter toegewezen. Daarmee was haar naam een van de weinige vrouwennamen die destijds door een octrooibureau werd ingeschreven, zeker in Europa. Voor zover er al vrouwelijke uitvinders waren, kwamen die meestal uit de Verenigde Staten.

Melitta en Hugo Bentz, begin 20ste eeuw, nog voordat hun grote avontuur begon.

Het koffiefilter op de markt brengen

In december 1908 begon het echtpaar Bentz een eigen bedrijfje in een achterkamertje van hun huis met een kapitaal van welgeteld 73 pfennig. Zuinigheid was dus gevraagd.

Gedurende de eerste jaren die volgden was het bijzonder hard werken geblazen. Dat kwam omdat er best veel vraag was naar het filter, maar de familie Bentz de meeste werkzaamheden toch zelf moest uitvoeren om de zaken lonend te houden. Iets dat vaak maar ternauwernood lukte.

Het werd normaal in huize Bentz om niet meer dan vijf uur te slapen. De rest van de tijd werden er bestellingen verzendklaar gemaakt, de boekhouding gedaan of de correspondentie afgehandeld. Ondertussen moest Melitta ook nog in haar eentje het huishouden doen, want hulp kon ze niet betalen. Hugo, die ondertussen zijn baan had opgezegd, trok er regelmatig op uit om de bestellingen te bezorgen of ergens demonstraties te geven. Ook de zonen Bentz hielpen als ze daar oud genoeg voor waren mee met de verschillende voorkomende werkzaamheden.

Succes

Het doorzettingsvermogen van het gezin Bentz werd echter beloond. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog was het bedrijf aardig gegroeid. Er kwam een grotere werkplaats, er kwamen machines en er kwamen vijftien medewerkers. Het koffiefilter begon naam te maken in de echte koffienatie Duitsland en ook een beetje daarbuiten.

In de jaren na de Eerste Wereldoorlog zou het op en af gaan met het bedrijf, maar uiteindelijk zouden Melitta Bentz-Liebscher en de haren steeds weer zegevieren (zie kader). Op dit moment is Melitta wereldwijd nog steeds marktleider op het gebied van koffiefilters en filterzakjes en is het ook nog steeds het meest innovatieve bedrijf op dit gebied. Onlangs hebben ze nog een milieuvriendelijk koffiefilterzakje van bamboe op de markt gebracht.

Een zegen voor de volksgezondheid

In 1991 bleek bij een onderzoek dat koffiedik niet alleen hinderlijk is, maar ook ongezond. Het bevat namelijk kwalijke vetzuren en een cholesterolverhogende stof. Deze worden door het koffiefilter echter uit de koffie gezeefd. Het is dus wél mogelijk om drank tegelijkertijd lekkerder én gezonder te maken.

Albert Anker - Koffie drinkend meisje. +/- 1910